Eple
 

Liv Lyngstad, Hardanger-Midthordland Forsøksring

Plassering av eplehagen

Noreg ligg heilt på nordgrensa for fruktdyrking, og ein bør ikkje satsa på yrkesdyrking av eple anna enn på plassar med gunstig klima. Eplefeltet bør ligge på ein luftig plass der trea tørker fort opp etter regnver. Ei varm, moldhaldig blandingsjord er ideelt. Undergrunnen bør vere næringsrik og porøs slik at vatn vert drenert vekk og planterøtene trengjer ned. Vassjuk jord må ein unngå.

Val av sortar og grunnstammer
Ved nyplanting må ein ha god dialog med omsetnadsledda i spørsmålet om val av sort. Dei har best kjennskap om etterspurnaden i marknaden. Generelt tilrår ein no meir planting av tidlege sortar. Etterspurnaden etter norske eple tidleg i sesongen har vore høg og pris pr kg eple til produsent god. Av seine sortar er det rom for større produksjon av Raud Aroma.

Ved yrkesdyrking vel ein no helst svakt-veksande grunnstammer som M9 eller B9. Ein plantar tettare enn tidlegare og ynskjer mindre tre. Berre for svært veiktveksande sortar som Discovery, er det aktuelt å nytta sterkare grunnstamme.

 

Tidlege sortar

§       Nanna. Ny sort frå Njøs.
Haustetid ca. 25.08.
Pollensort: Discovery.
Store eple, lysgul grunnfarge og rosaraud dekkfarge på vel halve eplet. Sorten er svært sterk mot skurv, men er utsett mot mjøldogg. Sorten er ikkje prøvd i større målestokk enno, og me manglar erfaring ned sorten i praktisk dyrking. Tendens til vekselbering.
God smakskvalitet til å vere så tidleg.

 

Nanna. 19.08.2002 i Nordfjord.
Foto: Rune Vereide, Nordfjord forsøksring

§       Eir. Ny sort frå Njøs.
Haustetid ca. 30.08.
Pollensortar: Idunn, Quinte.
Oransjeraud dekkfarge på vel halve eplet. Sorten er sterk mot skurv og middels sterk mot mjøldogg. Er ikkje prøvd i større målestokk enno, og me manglar erfaring ned sorten i praktisk dyrking.
Årviss bering i utprøvinga.
God smakskvalitet og fin utsjånad

 

 Middels tidlege sortar

§       Idunn. Ny sort frå Njøs.
Haustetid ca. 05.09. (om lag som Prins).
Pollensort: Eir.
Store eple med raudfarge på godt over halve eple. Sorten er svært sterk mot skurv og middels sterk mot mjøldogg. Er ikkje prøvd i større målestokk enno, og me manglar erfaring ned sorten i praktisk dyrking. Produktiv sort med årviss bering.
God smakskvalitet og fin utsjånad.

Idunn.
Foto: Olav Sørum, Indre Sogn Forsøksring

§       Prins, Raud Prins og Kronprins.
Haustetid ca. 05.09.
Pollensortar: Discovery, Katja, Quinte.
Treet har middels kraftig vekst, utbreidd vekst og let seg lett forma. Middels stort eple, rund form, god kvalitet og aroma. Vanleg Prins er gul med raude striper. Vert sett på som spesialeple og har vore selt lite i dei vanlege omsetnadskanalane. Raud prins er nesten heilt raud, medan Kronprins har jamn mørkeraud farge.
Sorten har tendens til å bere frukt i klasar og årleg tynning er ein føresetnad for jamn, årviss bering.
Sorten er nøysam og kan plantast opp til 200m.o.h. Er utsett for kreft.

§       Discovery.
Haustetid ca. 05.09.
Pollensortar: Eir, Idunn, Nanna, Aroma.
Svaktveksande, middels stort tre. Krev god jord og gjødsling. Middels stort flatrundt eple med svært god utsjåande og smak. Smørgul grunnfarge som nesten er heilt dekka av ei varm raudfarge. Sterk mot sjukdom. På unge tre har fruktene lett for å sprekke, men dette er sjeldan problem på eldre tre. Kan lagrast lenger enn andre tidlegsortar.
God etterspurnad i marknaden.

Seinare sortar

§       Summerred.
Haustetid ca. 20.09. Brukstid: okt.-nov.
Pollensortar: Idunn, Vista Bella, Discovery, Katja, Aroma.
Middels stort, ope tre. Kjem tidleg i bering. Epla er ovale med ein sterk raudfarge. Svært god kvalitet ved rett haustetid. Trea krev årleg tynning og sterk skjering for å oppretthalde farge og storleik på frukta og for å unngå vekselbering.
Sorten er utsett for skurv og kreft.

§       Gravenstein, Raud Gravenstein.
Haustetid ca. 20.09.
Brukstid: okt.- des.
Pollensortar: Katja, Summerred, Discovery.
Svært kraftig vekst, open krone. Store, valseforma eple. Gravenstein har gul grunnfarge med litt raudt på solsida, medan Raud Gravenstein har raud dekkfarge på det meste av eplet. Saftig, lett syrleg eple med svært god kvalitet ved rett haustetid. Svært utsett for mjøldogg og også utsett for skurv og begerròte. Kravfull.
Triploid sort som ikkje kan nyttast som pollensort.

§       Aroma, Raud Aroma.
Haustetid ca. 1.10.
Brukstid . okt.-jan.
Pollensortar: Raud Ingrid Marie, Elstar, Discovery, Nanna, Siv.
Middels sterktveksande tre. Open krone, opne, sterke greinvinklar. Treet har ikkje lett for å danne midtstamme. Treet høver ikkje på tung jord, og sterk nitrogengjødsling og dårleg lystilhøve i treet gjev svært dårleg kvalitet. Aroma er eit stort flatrundt eple, med gulgrøn grunnfarge og meir eller mindre raud dekkfarge på solsida av eplet. Raud Aroma har raud dekkfarge på heile eplet. Svært god smakskvalitet ved rett haustetid og stell av trea. Sterk mot skurv. Utsett for visning under lagring og kjølelagersopp.
Problem med overproduksjon av Aroma i einskilde år. Det er rom for meir Raud Aroma i marknaden.

Andre sortar som kan dyrkast i mindre målestokk

§       Geneva Early.
Haustetid ca. 20.08.
Pollensortar: Summerred, Vista Bella, Discovery.
Nokså sterkt veksande tre som er lett å forme. Epla har ein fin raud dekkfarge og god smakskvalitet. På Vestlandet har ein hatt problem med både dekkfarge og smak på epla. Sorten er avlingsrik og krev tynning. Svært utsett for mjøldogg og mottakeleg for skurv. 

§       Siv. Ny sort frå Njøs.
Haustetid ca. 30.08.
Pollensort: Discovery.
Oransjeraud dekkfarge på halve eple. Svært sterk mot skurv, middels sterk mot mjøldogg. Sorten er ikkje prøvd i større målestokk enno, og me manglar erfaring ned sorten i praktisk dyrking.
Tendens til vekselbering.
God smakskvalitet og fin utsjånad.

§       Katja.
Haustetid ca. 05.09.

§       Pollensortar: Summerred, Vista Bella, Discovery.
Treet er middels til svaktveksande og har opprett vekseform. Epla er små, i minste laget for salsproduksjon, høgbygd med konisk form. Ein tiltalande raudfarge dekkjer heile eller store delar av eplet. Epla har fast konsistens og toler godt handtering og transport. Sorten må tynnast for å få tilfredsstillande storleik på epla.
Sorten er sterk mot mjøldogg og skurv.

§       Karen Schneider / Raud Ingrid Marie.
Haustetid ca. 10.10.
Brukstid: nov.-jan.
Pollensortar: Katja, Aroma.
Middels kraftig vekst, spisse greinvinklar. Årviss avling. Dårleg bryting av sideknoppar kan gje snaue greinparti. Epla er middels store, flatrunde og velforma med heilt mørkeraud dekkfarge på heile eplet. Kravfull og må berre dyrkast på dei beste stadane.
Sterk mot skurv og mjøldogg, men er noko utsett for kreft. 

§       Elstar.
Haustetid ca. 15.10.
Brukstid: des.-feb.
Kraftig vekst, tett krone og veike greinvinklar. Svært kravfull og må berre plantast på dei aller beste stadane. Krev tynning for å sikre god fruktstorleik og kvalitet. Middels stort, flatrundt eple med gul grunnfarge og varm raud dekkfarge på solsida. Sorten er utsett for skurv.
Lagrar svært godt, men er utsett for lagerskurv.

Kalking og gjødsling

I tillegg til rett skjering og forming av trea, godt plantevern og god vasstilgang  er det viktig med rett gjødsling og kalking for å få ein størst mogleg avling av kvalitetsfrukt. For å finne trongen for kalking og gjødsling analyserer ein prøver av jorda eller av blada.

Jordprøvene gjev svar på surleiksgraden i jorda, som me måler med pH.  Surleiksgraden er avgjerande for kor lett tilgjengeleg næringsstoffa er for trea. Ein pH verdi på mellom 5.5 og 6,5 er det ideelle. Då er næringsstoffa lett tilgjengelege. Er pH-verdien lågare bør ein tilføre kalk. Høvelege mengder er 250-300 kg kalksteinsmjøl eller grovdolomitt pr. dekar. Dette vil heve pH-verdien med ca. 0,3-0,4 einingar avhengig av jordtypen.

I tillegg vil ein standardanalyse av jorda gje verdiar for innhald av kalium(K), fosfor(P), magnesium(Mg) og kalsium(Ca) i jorda. Optimalverdiar i jordprøvene er :

Kalium (K-Al) : 20-30, Fosfor (P-Al) : ca. 10, Magnesium (Mg-Al): 10-12 og Kalsium (Ca-Al):100-200.

Når jordanalysane visar optimalverdiar av næringsstoffa i jorda kan ein nytta gjødselnorm ved gjødslinga. Gjødselnormen for eple i full bering : 2,0 kg fosfor pr dekar og år og 13 kg kalium pr dekar og år. I tillegg er det ofte trong for bor, magnesium og kalsium. Nitrogentrongen varierar frå 0-10 kg pr dekar og ein kan ikkje nytta jordprøver for å fastslå trongen. For sterk nitrogengjødsling fører til for sterk vekst i trea og dårleg kvalitet på fruktene.